دنیای نفت و قیر: در سال‌های اخیر، صنایع پرمصرف سوخت‌های فسیلی شاهد ظهور راهکارهایی برای کاهش انتشار کربن بوده‌اند. در این میان، نهادهای مالی نقشی کلیدی در پیوند دادن تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان سوخت‌های کم‌کربن ایفا کرده‌اند و این ارتباطات، توسعه سریع‌تر و گسترش فراگیر راهکارهای انرژی پاک را تسهیل کرده است.
صنایع با میزان آلایندگی بالا، به‌ویژه کشتیرانی، مسئول نزدیک به ۴۰ درصد از انتشار CO₂ در سطح جهان هستند. هرچند هیچ راهکار واحدی برای حذف کامل آلایندگی این بخش وجود ندارد، اما مجموعه‌ای از اقدامات هدفمند و تدریجی می‌تواند باعث کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی در سطحی گسترده شود.
چندین روش مختلف برای این تغییر وجود دارد، از جمله افزودن اتانول به بنزین، ترکیب روغن‌های مصرف‌شده خوراکی یا روغن‌های گیاهی در سوخت‌های دیزلی، استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر به‌جای برق معمولی و بهره‌گیری از گازهای تولیدشده از زباله‌های آلی.
با افزایش فشارهای نظارتی و انتظارات ذی‌نفعان، دو صنعت با بیشترین میزان آلایندگی، یعنی کشتیرانی و هوانوردی، با چالش‌های جدی در مسیر کربن‌زدایی مواجه هستند.
محدودیت‌های وزنی، حجمی و برد طولانی سفرها موجب شده است که باتری‌های الکتریکی هنوز گزینه‌ای عملی برای کشتی‌ها و هواپیماهای تجاری نباشند. با این حال، برخی ابتکارات در مقیاس کوچک مانند زیست‌سوخت‌های جلبکی و کشتی‌های مجهز به هیدروژن یا آمونیاک معرفی شده‌اند، اما این راهکارها یا به دلیل محدودیت‌های مقیاس‌پذیری یا هزینه‌های بالای تغییر تجهیزات، هنوز به‌طور گسترده قابل اجرا نیستند.
آیا بیومتان می‌تواند گزینه ایده‌آل باشد؟
در میان سوخت‌های کم‌کربن پیشنهادی برای کشتیرانی، سوخت‌های مشتق‌شده از زیست‌گاز (biogas) به‌عنوان یکی از گزینه‌های جدی مطرح شده‌اند. طبق برآورد The Maersk Mc-Kinney Møller Center، سوخت‌های زیست‌گازی می‌توانند تا سال ۲۰۵۰ بین ۱۹ تا ۳۷ درصد از کل ترکیب سوختی بخش کشتیرانی اعماق دریا را تشکیل دهند. در این میان، بیومتان (biomethane) و مشتقات آن به‌عنوان یکی از گزینه‌های امیدوارکننده مطرح شده است.
بیومتان از متان موجود در زباله‌های آلی تولید می‌شود و ترکیب شیمیایی آن تقریباً مشابه گاز طبیعی است. این سوخت را می‌توان مستقیماً به شبکه گاز تزریق کرد و سپس آن را به‌عنوان ماده اولیه برای تولید زنجیره‌های هیدروکربنی متناسب با نیاز کاربران نهایی مورد استفاده قرار داد. بیومتان علاوه بر داشتن محتوای گوگرد بسیار پایین، شدت انتشار کربنی حداقلی و حتی در برخی موارد منفی دارد که آن را به گزینه‌ای جذاب برای کاهش آلایندگی تبدیل می‌کند.
مزایای زیرساختی و لجستیکی
یکی از ویژگی‌های مثبت بیومتان، سازگاری آن با زیرساخت‌های موجود است. از آنجا که بندرها معمولاً در نزدیکی مناطق پرجمعیت قرار دارند، می‌توان آن‌ها را به‌راحتی به شبکه‌های گازی موجود متصل کرد. این قابلیت باعث بی‌نیاز شدن از زنجیره‌های تأمین جداگانه برای انتقال مایعات گازی طبیعی (NGLs) به ایستگاه‌های سوخت‌گیری شده و قابلیت گسترش‌پذیری این نوع سوخت را به‌شدت افزایش می‌دهد.
هرچند فناوری بیومتان انقلابی نیست، اما امکان تولید آن در محل، این سوخت را به گزینه‌ای اقتصادی‌تر از سایر جایگزین‌های کم‌کربن برای سوخت‌های نفتی در بخش کشتیرانی تبدیل می‌کند.
جبران انتشار کربن
آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) پیش‌بینی می‌کند که تا سال ۲۰۵۰، سوخت‌های جایگزین مانند زیست‌سوخت‌ها، هیدروژن، آمونیاک و متانول ۸۵ درصد از مصرف نهایی انرژی در صنعت کشتیرانی را تشکیل دهند. با این حال، تا زمانی که بیومتان و سایر سوخت‌های تجدیدپذیر سهم قابل‌توجهی از سوخت مصرفی روزانه کشتی‌ها را تأمین نکنند، این صنعت همچنان باید واقعیت ردپای کربنی خود را بپذیرد.
عوامل این صنعت که به گزینه‌های انرژی غیرفسیلی دسترسی دارند، احتمالاً به سمت آن‌ها حرکت خواهند کرد، چه تحت فشار قوانین، چه به دلیل خواسته سرمایه‌گذاران، یا از روی تعهدات زیست‌محیطی.
برای شرکت‌هایی که فعلاً جایگزین عملی برای سوخت‌های فسیلی ندارند، جبران انتشار کربن (carbon offsetting) راهکاری اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. در این روش، شرکت‌ها با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جذب کربن، ردپای کربنی خود را جبران کرده و به‌طور رسمی وضعیت عملیات خنثی از نظر انتشار کربن (net-zero) را ادعا می‌کنند.
چالش‌های قانونی و گذار به کشتیرانی پاک‌تر
CSC Commodities، یکی از زیرمجموعه‌های Marex، بیش از یک دهه در زمینه معاملات مشتقات نفتی و مدیریت انتشار کربن فعالیت داشته و معتقد است که بازارهای انتشار کربن در آستانه یک نقطه عطف مهم قرار دارند، زیرا تغییرات اساسی در تعادل عرضه و تقاضا در حال وقوع است.
یکی از مهم‌ترین تحولات قانونی در این حوزه، مقررات FuelEU Maritime است که از ۱ ژانویه ۲۰۲۵ اجرایی شده است. این قانون، کاهش تدریجی شدت انتشار گازهای گلخانه‌ای سوخت‌های دریایی را الزامی می‌کند و از کاهش ۲ درصدی در سال ۲۰۲۵ آغاز شده و تا ۸۰ درصد در سال ۲۰۵۰ پیش خواهد رفت.
علاوه بر این، کشتی‌ها، به‌ویژه کشتی‌های باری و مسافری، در هنگام پهلوگیری باید از برق ساحلی یا فناوری‌های بدون آلایندگی استفاده کنند. این الزام احتمالاً باعث افزایش سرمایه‌گذاری در سوخت‌های کم‌کربن و زیرساخت‌های مرتبط با آن‌ها خواهد شد و بحث‌های بیشتری را پیرامون گزینه‌هایی مانند بیومتان برمی‌انگیزد.
در کنار این، ادغام صنعت کشتیرانی در سیستم تجارت انتشار اتحادیه اروپا (EU ETS)، فشار مضاعفی را بر مالکان و اپراتورهای کشتی‌ها وارد می‌کند. آن‌ها باید همزمان هم به سمت سوخت‌های پاک‌تر حرکت کنند و هم هزینه‌های خرید مجوزهای انتشار کربن را مدیریت کنند.
بسیاری از فعالان این صنعت هنوز تأثیرات شوک‌آور مقررات IMO 2020 و محدودیت‌های سخت‌گیرانه میزان گوگرد در سوخت‌های دریایی را به خاطر دارند. تاکنون، سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) تصمیم‌گیری در مورد ادغام کشتیرانی در برنامه‌های تجارت انتشار کربن و طرح‌های کاهش اجباری انتشار گازها را به مقامات محلی واگذار کرده است.
اما با توجه به بحران رو به رشد اقلیمی و افزایش آگاهی عمومی، فقط مسئله زمان است که کربن‌زدایی کامل در این صنعت اجباری شود.
این تعهدات احتمالاً شامل موارد زیر خواهد بود:
• استفاده از سوخت‌های با آلایندگی صفر
• پرداخت مالیات ETS بر انتشار گازهای گلخانه‌ای
• شرکت در برنامه‌های جبران انتشار کربن
بیومتان؛ راهی برای تطبیق با مقررات و پایداری
حرکت در مسیر مقررات جدید چالش‌برانگیز خواهد بود، اما استفاده از بیومتان به‌عنوان سوخت دریایی یک مسیر عملی برای رعایت استانداردهای زیست‌محیطی و قانونی ارائه می‌دهد.
در این شرایط، بحث‌های جاری درباره تلاش‌های کشتیرانی برای کاهش انتشار کربن بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند.
