دنیای نفت و قیر: با ادامه مذاکرات برای خاتمه دادن به جنگ اوکراین، احتمال کاهش تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه، به‌ویژه در حوزه انرژی، مطرح شده است. این موضوع که در دستور کار برخی کشورها قرار گرفته، می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر بازار جهانی انرژی داشته باشد.
روابط تجاری روسیه با آمریکا و اتحادیه اروپا
روسیه که پیش از جنگ یکی از تأمین‌کنندگان اصلی نفت کوره برای آمریکا محسوب می‌شد، ماهانه حدود یک میلیون تن (معادل ۲۴۰ هزار بشکه در روز) از این نوع سوخت را صادر می‌کرد. همچنین، بخشی از نفت خام مورد نیاز آمریکا از طریق خاور دور روسیه تأمین می‌شد. در صورت لغو برخی از تحریم‌ها، احتمال ازسرگیری این تبادلات وجود دارد.
از سوی دیگر، اتحادیه اروپا که تا قبل از جنگ یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت و گاز روسیه بود، تحت تأثیر چندین مرحله از تحریم‌ها، وابستگی خود را به مسکو کاهش داده است. جدیدترین بسته تحریمی اروپا که تا سپتامبر تمدید شده، همچنان مانعی برای افزایش واردات از روسیه محسوب می‌شود. طبق داده‌های یورواستات، میزان واردات نفت این اتحادیه از روسیه در سه‌ماهه پایانی سال ۲۰۲۴، تنها ۱۰ درصد حجم واردات آن در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۱ بوده است.
در شرایط فعلی، تغییری در رویکرد اروپا نسبت به واردات انرژی از روسیه پیش‌بینی نمی‌شود، مگر اینکه بروکسل تصمیم به بازبینی تحریم‌ها بگیرد. با این حال، حتی در صورت کاهش محدودیت‌ها، برنامه کلی اتحادیه اروپا برای پایان دادن به وابستگی انرژی به روسیه تا سال ۲۰۲۷ همچنان پابرجاست. این موضوع باعث می‌شود که بازگشت به سطح تجارت انرژی پیش از جنگ، حتی در صورت رفع برخی از تحریم‌ها، چندان محتمل نباشد. همچنین، تخریب زیرساخت‌های انتقال انرژی، از جمله خطوط لوله گازی نورد استریم که در سال ۲۰۲۲ آسیب دید، مانعی دیگر بر سر راه ازسرگیری جریان‌های انرژی به اروپا خواهد بود.
نظام پرداخت‌ها و تأثیر کاهش تحریم‌های مالی
کاهش محدودیت‌های مالی آمریکا می‌تواند تأثیر چشمگیری بر صادرات انرژی روسیه بگذارد. تحریم‌های غرب، با حذف بانک‌های بزرگ روسیه از سیستم مالی سوئیفت و محدود کردن دسترسی آنها به خدمات بانکی بین‌المللی، فرآیند دریافت پرداخت‌های حاصل از صادرات را برای مسکو پیچیده‌تر کرده است. این محدودیت‌ها منجر به افزایش کارمزدهای بانکی و تأخیر طولانی در پرداخت‌ها شده و صادرکنندگان روسی را مجبور کرده تا از روش‌های جایگزین استفاده کنند.
در صورت کاهش تحریم‌ها، دسترسی شرکت‌های روسی به مبادلات دلاری آسان‌تر خواهد شد. اگرچه بانک‌های روسیه و چین راهکارهایی برای کوتاه کردن زمان انتقال وجوه یافته‌اند، اما همچنان مشکلاتی در این زمینه وجود دارد. همچنین، انجام معاملات با ارزهایی غیر از دلار آمریکا باعث افزایش هزینه‌ها می‌شود، زیرا فروشندگان روسی ناچار به انجام تبدیل‌های ارزی متعدد هستند که هزینه‌های مالی را افزایش می‌دهد.
در تحریم‌های جدیدی که آمریکا در ۱۰ ژانویه وضع کرد، شرکت‌های بزرگی مانند «گازپروم نفت» و «سورگوت نفت گاز» هدف قرار گرفتند که باعث افزایش وابستگی آنها به واسطه‌های مالی شد. علاوه بر این، در نوامبر گذشته، واشنگتن «گازپروم بانک» را نیز تحریم کرد، بانکی که برای انجام پرداخت‌های گاز اروپایی باقی‌مانده از سوی مشتریان گازپروم استفاده می‌شد. بااین‌حال، آمریکا برای مجارستان، اسلواکی و ترکیه معافیت‌های موقتی در نظر گرفته تا پرداخت‌های خود را از طریق این بانک انجام دهند.
قیمت نفت و محدودیت‌های صادراتی
آمریکا، اتحادیه اروپا و سایر متحدان غربی، سقف قیمتی ۶۰ دلاری برای هر بشکه نفت روسیه تعیین کرده‌اند. این محدودیت موجب شده که بیمه‌گران و شرکت‌های حمل‌ونقل غربی از تسهیل صادرات نفت روسیه در سطوح قیمتی بالاتر از این مقدار خودداری کنند. اگر اجرای این سقف قیمتی متوقف شود، صادرکنندگان روسی ممکن است گزینه‌های بیشتری برای حمل‌ونقل دریایی پیدا کنند و در نتیجه، شرایط فروش نفت بهبود یابد.
قیمت نفت اورال روسیه، پس از خروج پالایشگاه‌های اروپایی از بازار این کشور در سال ۲۰۲۲، کاهش قابل‌توجهی داشت. در حال حاضر، این نفت با تخفیف ۱۰ دلاری نسبت به شاخص جهانی نفت برنت معامله می‌شود، درحالی‌که این اختلاف قیمت پیش از جنگ تنها ۱ تا ۲ دلار بود. چنانچه تحریم‌های آمریکا کاهش یابد، احتمال افزایش قیمت نفت اورال وجود دارد، اما تا زمانی که تحریم‌های اروپا به قوت خود باقی باشد، بازگشت به سطح قیمتی پیشین چندان محتمل نیست. در این میان، روسیه به صادرات بخش عمده‌ای از نفت خود به چین و هند، که پس از خروج اروپا از بازار روسیه به مشتریان اصلی این کشور تبدیل شده‌اند، ادامه خواهد داد.
چالش‌های حمل‌ونقل و تحریم‌های دریایی
از سال ۲۰۲۲، وزارت خزانه‌داری آمریکا صدها کشتی فعال در حمل‌ونقل نفت روسیه، ده‌ها شرکت کشتیرانی و شماری از شرکت‌های بیمه دریایی این کشور را تحت تحریم قرار داده است. این اقدامات موجب توقف فعالیت بسیاری از کشتی‌ها شده و برخی از آنها همچنان در بنادر روسیه بدون استفاده باقی مانده‌اند. تجار حوزه انرژی این وضعیت را به «قبرستان نفتکش‌ها» تشبیه کرده‌اند.
اگر این تحریم‌ها لغو شوند، روسیه می‌تواند هزینه‌های کمتری برای حمل‌ونقل نفت خود پرداخت کند که منجر به افزایش درآمدهای نفتی این کشور خواهد شد.
محدودیت‌های گازی و تأثیر رفع تحریم‌ها
برخلاف صادرات نفت، واردات گاز روسیه از طریق خط لوله به اتحادیه اروپا مستقیماً تحت تحریم قرار ندارد، اما پس از آغاز جنگ اوکراین، اکثر کشورهای اروپایی خرید گاز روسیه را متوقف کردند. در این میان، شرکت «گازپروم»، که انحصار صادرات گاز روسیه از طریق خط لوله را در اختیار دارد، بیشترین آسیب را از این وضعیت متحمل شده است.
همچنین، تحریم‌های آمریکا شامل شرکت‌هایی است که از توسعه پروژه «آرکتیک ال‌ان‌جی ۲» حمایت می‌کنند. در صورت لغو این محدودیت‌ها، توسعه زیرساخت‌های گاز طبیعی مایع (LNG) روسیه می‌تواند سرعت بگیرد، که این امر به تقویت موقعیت مسکو در بازار گاز جهانی کمک خواهد کرد.
