طبق گزارش دنیای نفت و قیر، مصرف داخلی نفت عربستان سعودی برای تولید برق نشانه‌هایی از کاهش ساختاری را نشان می‌دهد؛ امری که پیشرفت قابل توجهی در جهت تحقق هدف «چشم‌انداز ۲۰۳۰» این کشور برای حذف کامل نفت از سبد انرژی نیروگاه‌هایش به شمار می‌رود. پس از دهه‌ها اتکای شدید به نفت خام و نفت کوره برای پاسخ‌گویی به تقاضای فزاینده برق در فصل‌های گرم، داده‌های اخیر نشان می‌دهد که پادشاهی عربستان سرانجام در مسیر مهار این الگوی دیرینه قرار گرفته است؛ اقدامی که حاصل افزایش تولید گاز، توسعه سریع انرژی‌های تجدیدپذیر و اجرای برنامه‌های گسترده‌ی بهینه‌سازی مصرف انرژی است.
بر اساس داده‌های ارائه‌شده به اوپک و منتشرشده توسط «ابتکار داده‌های سازمان‌های مشترک» (JODI)، مصرف عربستان از سوخت‌های نفتی کلیدی برای تولید برق—شامل نفت خام، نفت کوره و گازوئیل—در ماه‌های میانی سال ۲۰۲۵ به‌طور متوسط ۲۷۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته است. با وجود افزایش تقاضای سرمایشی و رشد جمعیت، آمار «آژانس بین‌المللی انرژی» (IEA) نیز نشان می‌دهد که میزان کل مصرف نفت برای تولید برق در هفت‌ماهه نخست سال حدود ۱۰۰ هزار بشکه در روز کمتر از مدت مشابه سال قبل بوده است. این کاهش، به گفته‌ی آژانس، نتیجه‌ی افزایش دسترسی به گاز طبیعی و گسترش منابع تجدیدپذیر است.
این تحول بخشی از برنامه‌ی جایگزینی سوخت‌های مایع عربستان است که هدف آن کاهش حدود یک میلیون بشکه در روز از مصرف داخلی نفت تا سال ۲۰۳۰ می‌باشد. محور اصلی این برنامه، میدان گازی غیرمتعارف جفوره است که انتظار می‌رود به‌زودی به مرحله‌ی تولید کامل برسد. با بهره‌برداری کامل، جفوره می‌تواند تولید گاز کشور را حدود ۶۰ درصد نسبت به سطح سال ۲۰۲۱ افزایش داده و بیش از ۳۰۰ هزار بشکه نفت خام مصرفی در نیروگاه‌ها را جایگزین کند. پروژه‌های توسعه‌ی گازی دیگر نیز می‌توانند تا پایان دهه، مصرف داخلی را تا ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهند.
در حال حاضر، حدود ۶۲ درصد از برق عربستان از گاز طبیعی و ۳۸ درصد از نفت تولید می‌شود، در حالی که سهم انرژی‌های تجدیدپذیر کمتر از یک درصد است. طبق آمار اداره‌ی اطلاعات انرژی ایالات متحده، هدف «چشم‌انداز ۲۰۳۰» دستیابی به توازن ۵۰ به ۵۰ میان گاز و انرژی‌های تجدیدپذیر است؛ توازنی که می‌تواند بیش از یک میلیون بشکه نفت و نفت کوره را برای صادرات آزاد کرده و درآمدهای هنگفتی را برای کشور به همراه آورد.
با این حال، گذار انرژی در این کشور تدریجی است. بسیاری از نیروگاه‌های گازی جدید که جایگزین واحدهای نفت‌سوز خواهند شد، هنوز در مرحله‌ی ساخت قرار دارند و پیش‌بینی می‌شود بین سال‌های ۲۰۲۷ تا ۲۰۲۸ وارد مدار شوند. برای نمونه، تبدیل نیروگاه PP10 در نزدیکی ریاض که نیمی از توربین‌های آن به‌زودی با گاز کار خواهند کرد، می‌تواند مصرف نفت را روزانه تا ۶۰ هزار بشکه کاهش دهد. سایر پروژه‌ها، از جمله نیروگاه ۲ یَنبُع، نیز تا سال ۲۰۳۰ تکمیل خواهند شد.
به موازات آن، عربستان در حال گسترش بی‌سابقه‌ی ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر در منطقه است. ظرفیت نصب‌شده از کمی بیش از ۳ گیگاوات در سال ۲۰۲۳ به بیش از ۱۰ گیگاوات تا نیمه‌ی ۲۰۲۵ رسیده و انتظار می‌رود تا پایان سال ۲.۵ گیگاوات دیگر نیز افزوده شود. بر اساس برنامه‌ها، ظرفیت تجدیدپذیر کشور تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۱۳۰ گیگاوات خواهد رسید که عمدتاً از انرژی خورشیدی و بادی تأمین می‌شود. حتی در برآورد محتاطانه‌ی آژانس بین‌المللی انرژی که ظرفیت را نزدیک به ۱۰۰ گیگاوات پیش‌بینی می‌کند، عربستان حدود یک‌سوم از رشد انرژی تجدیدپذیر منطقه‌ی خاورمیانه و شمال آفریقا را به خود اختصاص خواهد داد.
در سطح منطقه، تقاضای برق در خاورمیانه و شمال آفریقا تا سال ۲۰۳۵ حدود ۵۰ درصد افزایش می‌یابد؛ معادل ۷۵۰ تراوات‌ساعت تولید جدید. نیاز روزافزون به تهویه مطبوع و نمک‌زدایی، عامل اصلی این رشد در کشورهای خلیج فارس است. طبق پیش‌بینی IEA، سهم نفت در ترکیب انرژی برق منطقه از حدود ۲۰ درصد در سال ۲۰۲۳ به تنها ۵ درصد در سال ۲۰۳۵ کاهش خواهد یافت و جای خود را به گاز و انرژی‌های تجدیدپذیر خواهد داد.
برای عربستان سعودی، این تحول ساختاری پیامدهای مالی و زیست‌محیطی چشمگیری دارد. حذف نفت از نیروگاه‌ها می‌تواند تا سال ۲۰۳۵ بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار درآمد صادراتی را حفظ کرده، فشار مالی یارانه‌های سوخت را کاهش دهد و بخش برق را از نوسانات بازار جهانی نفت مصون نگه دارد. افزون بر آن، این تغییر با تعهدات اقلیمی و اهداف پایداری کشور همسو است.
با وجود این پیشرفت‌ها، چالش‌ها همچنان پابرجاست. رشد سریع جمعیت و گسترش صنایع موجب افزایش تقاضای برق می‌شود و ممکن است بخشی از دستاوردهای بهره‌وری را خنثی کند. تا زمانی که ظرفیت گاز و تجدیدپذیر به‌طور کامل توسعه نیافته، افزایش فصلی مصرف نفت محتمل خواهد بود. همچنین، برخی تحلیل‌گران نسبت به تحقق کامل اهداف انرژی تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ تردید دارند.
با این حال، مسیر تحول روشن است. کاهش مصرف نفت در نیمه‌ی ۲۰۲۵ نشانه‌ای قطعی از حرکت به سوی تنوع انرژی است. با آغاز تولید در جفوره، اجرای پروژه‌های گسترده‌ی تبدیل نیروگاه‌ها و سرعت‌گیری توسعه‌ی انرژی‌های تجدیدپذیر، عربستان سعودی بیش از هر زمان دیگری به هدف دیرینه‌ی خود یعنی رهایی شبکه‌ی برق از وابستگی به نفت و تقویت جایگاه خود به عنوان یک صادرکننده‌ی بزرگ انرژی نزدیک شده است.
