دنیای نفت و قیر: ایالات متحده مجموعه‌ای جدید از تحریم‌ها را با هدف کاهش صادرات نفت ایران به چین اعمال کرده است. این محدودیت‌ها شبکه‌ای از افراد و شرکت‌ها را هدف قرار داده که متهم به تسهیل فروش میلیون‌ها بشکه نفت ایران هستند، در حالی که دولت ترامپ تلاش می‌کند صادرات نفت ایران را به صفر برساند.
این تحریم‌های تازه در واقع هشداری به تهران و پکن محسوب می‌شود، به‌گونه‌ای که نارضایتی آمریکا را نشان دهد، اما به‌طور کامل مسیر مذاکرات برای محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران را مسدود نکند.
کارشناسان بر این باورند که این اقدامات—که افراد و کشتی‌های مرتبط با شبکه حمل‌ونقل مخفی نفت ایران را هدف قرار داده‌اند—ممکن است تأثیرگذار باشد، اما قادر به توقف کامل صادرات نفت ایران نخواهد بود. برای رسیدن به این هدف، آمریکا باید اقدامات سخت‌گیرانه‌تری را در پیش بگیرد، مانند تحریم بانک‌های چینی که تراکنش‌های مربوط به خرید نفت ایران را پردازش می‌کنند. با این حال، چنین اقداماتی می‌تواند به افزایش تنش میان دو اقتصاد بزرگ جهان منجر شود.
چرا ترامپ ایران را هدف قرار داده است؟
اقتصاد ایران به شدت به درآمدهای نفتی وابسته است. وزارت امور خارجه آمریکا در ۶ فوریه اعلام کرد که این درآمدها برای تأمین مالی گروه‌های مسلحی که مخالف منافع آمریکا و اسرائیل هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تحریم‌های جدید بیش از دوازده نهاد و فرد را در چین، هند و امارات متحده عربی شامل می‌شود، از جمله شهروندان ایرانی و هندی، شرکت‌های مدیریت خدمه کشتی و تعدادی نفتکش.
نادِر ایتایِم، کارشناس انرژی در مؤسسه آرگوس مدیا در بریتانیا، می‌گوید: «این تحریم‌ها، همراه با اقدامات بعدی که احتمالاً در راه است، قطعاً تأثیر خواهد داشت. اما مسئله اصلی این است که این تأثیر تا چه حد خواهد بود. این موضوع در نهایت به میزان جدیت دولت ترامپ در سرکوب تجارت نفت ایران بستگی دارد.»
بر اساس توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، ایران اجازه یافت نفت خود را بفروشد، اما با خروج ترامپ از این توافق در سال ۲۰۱۸، تحریم‌ها مجدداً اعمال شد و صادرات نفت ایران به حدود ۴۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت. با این حال، ایران از طریق روش‌های دور زدن تحریم‌ها، افزایش تقاضای چین و کاهش نظارت دولت بایدن توانست میزان فروش خود را دوباره افزایش دهد.
ترامپ با احیای سیاست «فشار حداکثری» که مشخصه اصلی دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش بود، به دنبال فلج کردن اقتصاد ایران است. او معتقد است که ایران به تولید سلاح هسته‌ای بسیار نزدیک شده است، در حالی که تهران همواره تأکید دارد که برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً صلح‌آمیز است.
تام کیتینگ، مدیر مرکز مالی و امنیت در مؤسسه سلطنتی خدمات متحد در لندن، می‌گوید: «یکی از اهداف ترامپ این است که ایران را از نظر مالی تحت فشار قرار دهد. از آخرین دوره ریاست‌جمهوری او تاکنون، جامعه تحریم‌ها—چه در بخش دولتی و چه خصوصی—بسیار بهتر یاد گرفته است که چگونه درآمدهای نفتی یک کشور را هدف قرار دهد. تجربه نظارت بر شبکه نفتکش‌های روسیه در دور زدن تحریم‌ها در این مسیر نقش مهمی داشته است.»
شبکه نفتکش‌های مخفی ایران چگونه عمل می‌کند؟
یک ناوگان از نفتکش‌ها، که اغلب از آن به‌عنوان «ناوگان سایه» ایران یاد می‌شود، نقش اساسی در دور زدن تحریم‌ها و ارسال مخفیانه نفت ایران به چین و سایر مقاصد ایفا می‌کند.
این عملیات شامل انتقال کشتی به کشتی، استفاده از واسطه‌ها، تراکنش‌های مالی پنهان و تغییر برند محموله‌های نفتی برای مخفی کردن منشأ ایرانی آن‌هاست. این روش‌ها به ایران اجازه داده‌اند تا با وجود تحریم‌ها، همچنان به صادرات نفت و کسب درآمد ادامه دهد.
بر اساس گزارش سازمان «اتحاد علیه ایران هسته‌ای»، که فعالیت‌های ایران را رصد می‌کند، این کشور در سال ۲۰۲۴ حدود ۵۸۷ میلیون بشکه نفت صادر کرده که ۹۱ درصد آن به چین ارسال شده است.
چین، که همواره بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران بوده است، از سال ۲۰۲۲ به‌طور رسمی خرید نفت از ایران را متوقف کرد تا از تحریم‌های آمریکا اجتناب کند. با این حال، نفت ایران همچنان از طریق شبکه کشتی‌های مخفی به این کشور منتقل می‌شود.
گام بعدی چیست؟
مقامات آمریکایی در تلاش هستند تا با تحت فشار قرار دادن چین و سایر کشورها، از انتقال نفت ایران جلوگیری کنند. آن‌ها همچنین تحریم‌هایی علیه نفتکش‌هایی که به حمل نفت ایران کمک می‌کنند، اعمال کرده‌اند.
تحریم‌های اخیر، شرکت‌های کشتیرانی و کشتی‌هایی را هدف قرار داده‌اند که گفته می‌شود در حمل نفت ایران نقش دارند. کیتینگ می‌گوید که این اقدام بخشی از یک استراتژی جدید است که در سال‌های اخیر برای مقابله با صادرات نفت روسیه توسعه یافته است.
گام‌های بعدی می‌تواند شامل تحریم شرکت‌های بیمه کشتی‌ها، آژانس‌های تأمین خدمه، بنادر پذیرنده این کشتی‌ها و حتی دولت‌هایی باشد که آن‌ها را ثبت می‌کنند.
ایتایِم از آرگوس مدیا معتقد است که چنین اقداماتی می‌تواند برخی از خریداران محتاط‌تر چینی را از خرید نفت ایران منصرف کند، اما تأثیر محدودی بر کاهش جریان صادرات خواهد داشت. برای کاهش بیشتر صادرات نفت ایران، آمریکا باید فشار بیشتری بر بنادر، خریداران و واسطه‌های چینی، از جمله بانک‌ها، وارد کند.
با این حال، افزایش فشار بر چین می‌تواند روابط پرتنش واشنگتن و پکن را بیش از پیش پیچیده کند، به‌ویژه پس از آنکه این دو کشور در ۴ فوریه مجموعه‌ای جدید از تعرفه‌های تجاری را علیه یکدیگر اعمال کردند.
کیتینگ بر این باور است که کاهش صادرات نفت ایران می‌تواند بخشی از مذاکرات گسترده‌تر بین ترامپ و رئیس‌جمهور چین، شی جین‌پینگ باشد. او معتقد است که تحریم‌های اخیر به آمریکا این امکان را می‌دهد که تهران را تحت فشار بگذارد، بدون اینکه مستقیماً تنش‌های بیشتری با پکن ایجاد کند.
