به گزارش دنیای نفت و قیر، در ابتدای دسامبر ۲۰۲۵ خبری از سوی دانشگاه تحقیقاتی پلیتکنیک Perm واقع در شهر پِرم در منطقه اورال روسیه منتشر شد که توجه متخصصان حوزه قیر، مهندسی راه، علوم مواد و حتی تحلیلگران ژئوپلیتیکی را به خود جلب کرد. این خبر دربارهٔ معرفی یک «سوسپانسیون پلیدیسپرس قیری» بود؛ مادهای که کاربرد آن در دمای پایین، قابلیت ذخیرهسازی بسیار طولانی و ساختار میکروسکوپی پایدارش باعث شده است کارشناسان آن را یک تحول بالقوه در زنجیره جهانی تولید و مصرف قیر بدانند. برخلاف بسیاری از نوآوریهای علمی که عمدتاً در حوزه تخصصی خود باقی میمانند، این ماده به دلیل پیامدهای احتمالیاش در اقتصاد قیر و مسیرهای راهبردی بازارهای جهانی، توجه افراد متخصص این حوزه را جلب کرده است.
پژوهشگران در شهر پرم سالها روی رفتار ساختاری قیر هنگام قرار گرفتن در معرض شوکهای حرارتی بررسی انجام داده بودند. محصول جدید آنها نتیجهی ترکیب سه جزء ساده, اما با یک فرایند فرمولبندی بسیار دقیق است: پودر معدنی، آب و قیر داغ. هرچند اجزای تشکیلدهنده این ماده آشنا هستند، اما آنچه آن را منحصر بهفرد میکند، ساختار درونی میکروسکوپی آن است. زمانی که قیر در دمای حدود ۱۵۵ درجه سانتیگراد وارد محیط سرد آبی–معدنی میشود، شوک حرارتی باعث خرد شدن آن به ذرات کروی ریز میشود؛ و لایهای نازک از مواد معدنی دور هر قطره را میپوشاند. این پوشش معدنی، حالت تعادلی پایداری تولید میکند و اجازه میدهد ماده برای چندین دهه بدون گرم شدن مجدد قابل استفاده بماند.
به گفته تیم پژوهشی دانشگاه پرم، این سوسپانسیون میتواند تا ۴۰ سال در شرایط انبارش استاندارد بدون افت کیفیت باقی بماند. این ویژگی، آن را از بسیاری از قیرهای سرد موجود در بازار متمایز میکند. قیرهای رایج سرد معمولاً عمر کوتاهتری دارند، به شرایط نگهداری حساسترند یا در مراحل اختلاط با سنگدانهها یکنواختی لازم را ایجاد نمیکنند. سوسپانسیون قیری جدید اما بهعنوان یک ماده «میانی» رفتار میکند؛ یعنی میتواند در انبار ذخیره شود، به محلهای مختلف منتقل شود و سپس بسته به نیاز پروژه با آب و سنگدانههای سازگار مخلوط شده و به مخلوط آسفالتی کاربردی تبدیل شود.
در نگاهی جهانی، این نوآوری همراستا با تلاش برای کاهش وابستگی به فرآیندهای انرژیبر در صنعت قیر است. تولید آسفالت گرم یکی از انرژیبرترین فرآیندهای حوزه زیرساختی است و نیازمند گرمایش مداوم، حملونقل تحت دمای کنترلشده و تجهیزات خاص است. اگر مواد جدید مانند سوسپانسیون قیری شهر پرم در سطح وسیع پذیرفته شوند, مناطق دارای زیرساخت ضعیف، مناطق سردسیر یا نواحی دورافتاده دیگر لازم نیست به زنجیره تأمین دشوار قیر گرم متکی بمانند. برای کشورهایی که بخش قابل توجهی از قیر خود را وارد میکنند و امکان نگهداری استاندارد در دماهای بالا را ندارند، این تغییر میتواند آثار قابل توجهی داشته باشد.
در خاورمیانه، پیامدهای این تحول فراتر از مسائل فنی است. کشورهایی مانند ایران، عراق، عمان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی دارای شبکه بزرگ تولید، پالایش و صادرات قیر هستند. اقتصادهای منطقه در بخشی از درآمدهای خود به زنجیره ارزش قیر گرم وابستهاند؛ زنجیرهای که شامل گرمایش، پایداری دمایی و حملونقل حرارتی است. اگر فناوریهای سردکاربرد یا ذخیرهپذیر جایگزینهای قابل اتکا پیدا کنند، صادرکنندگان منطقه ممکن است نیاز داشته باشند خطوط جدیدی معرفی کنند یا در فناوریهای ریزکپسولهسازی مشابه سرمایهگذاری کنند تا جایگاه رقابتی خود را حفظ کنند.
بنابر اطلاعات منتشرشده, سوسپانسیون تولیدشده در پرم حتی در دمای منفی ۱۵ درجه سانتیگراد نیز قابل استفاده است. این موضوع بهطور طبیعی برای کشورهایی با زمستانهای سخت اهمیت دارد، اما همچنین به مناطقی با ارتفاعات زیاد مربوط میشود؛ مانند کوهستانهای خاورمیانه یا آسیای مرکزی که شبها دمای هوا حتی در تابستان هم به زیر صفر میرسد. با افزایش نوسانات اقلیمی و غیرقابلپیشبینی شدن الگوهای آبوهوایی جهانی، وابستگی کمتر به شرایط حرارتی مزیت برجستهای محسوب میشود.
از دید سیاستگذاری، قابلیت ذخیرهسازی ۴۰ ساله این ماده اهمیت ویژهای دارد. این قابلیت میتواند به دولتها و شرکتهای بزرگ راهسازی امکان دهد ذخایری بلندمدت و پایدار داشته باشند؛ ذخایری که در مواقع بحران، تحریم، محدودیتهای صادراتی یا بیثباتی بازار میتواند نقش ضربهگیر اقتصادی ایفا کند. کشورهایی که در حال بازسازی زیرساختهای خود پس از جنگ هستند یا برنامههای توسعه گسترده دارند، بهویژه در خاورمیانه، میتوانند از این ویژگی سود ببرند.
از منظر علمی، سوسپانسیون قیری شهر پرم امکان باز کردن مسیرهای پژوهشی جدید را فراهم میکند. رفتار ساختاری قیر در شوک حرارتی، موضوعی پیچیده است و معمولاً منجر به شکنندگی یا ساختارهای نامتقارن میشود. اما در این فرایند جدید، ساختار به شکلی متوازن و پایدار شکل گرفته است. اگر دانشمندان بتوانند فرایند ریزکپسولهسازی را بهتر درک کنند، شاید بتوان نسخههای دیگر این ماده را با خواص ویژه ساخت؛ موادی با مقاومت بهتر در برابر پیرشدگی، کشسانی قابل تنظیم یا سازگاری بیشتر با پلیمرهای اصلاحکننده.
البته پذیرش جهانی این نوآوری نیازمند آزمایشهای میدانی گسترده است. هرچند تیم پژوهشی در پرم گزارش داده است که آزمایشهای اولیه در شرایط سرد موفقیتآمیز بوده، استانداردهای بینالمللی بر آزمایشهای چندساله تاکید دارند. حتی اگر مواد اولیه در دسترس باشند، ساخت این سوسپانسیون به زمانبندی دقیق و کنترل دمایی وابسته است و تولید در مقیاس صنعتی ممکن است نیازمند تجهیزات جدید باشد.
در بُعد ژئوپلیتیک، معرفی این ماده میتواند جایگاه روسیه را در بازار جهانی مواد قیری تقویت کند. بسیاری از کشورها به دنبال کاهش وابستگی خود به غرب هستند و ممکن است این فناوری را گزینهای مناسب برای تنوعبخشی به شرکای صنعتی ببینند. کشورهای خاورمیانه که روابط پیچیدهای با قدرتهای جهانی دارند، ممکن است این ماده را فرصتی برای استقلال بیشتر در پروژههای راهسازی بدانند.
در حوزه محیط زیست نیز این نوآوری میتواند از مصرف انرژی در برخی مراحل ساخت راه بکاهد. هرچند قیر همچنان یک ماده نفتی است، اما کاهش نیاز به گرمایش میتواند از میزان انتشار گازهای گلخانهای در پروژههای بزرگ راهسازی کم کند. این عامل برای کشورهایی که به دنبال توسعه زیرساخت همراه با کاهش اثرات زیستمحیطی هستند اهمیت دارد.
در سطح تجارت جهانی، اگر تولید این ماده در مقیاس بالا عملی شود، کشورهای کوچکتر نیز میتوانند ظرفیت تولید سوسپانسیون قیری را ایجاد کنند؛ بدون نیاز به پالایشگاههای بزرگ یا خطوط داغسازی. برای خاورمیانه، این موضوع دو پیامد دارد: هم تهدیدِ کاهشِ سلطه در بازار قیر گرم، هم فرصتِ ورود به نسل جدید مواد قیری با سرمایهگذاری در فناوریهای نو. کشورهای منطقه اگر بهسرعت از این تحول عقب نمانند، میتوانند نقش فعالی در آینده بازار قیر داشته باشند.
در آسیا، آفریقا و شرق اروپا، بسیاری از کشورها به دلیل محدودیت منابع و شرایط آبوهوایی نامناسب، در تعمیر و نگهداری راهها با چالش روبهرو هستند. استفاده از مادهای که نیاز به گرمکردن ندارد و حتی در سرما کاربردی است، میتواند هزینه نگهداری راهها را کاهش دهد. در مناطق جنگزده خاورمیانه که عملیات تعمیر زیرساختها باید با سرعت انجام شود، این مزیت ارزش عملی و اقتصادی دارد.
از منظر اقتصادی، معرفی یک سوسپانسیون ذخیرهپذیر و قابل استفاده در دمای پایین، مدلهای پیشبینی بازار قیر را تغییر میدهد. اگر این ماده وارد تولید انبوه شود، ممکن است بخشی از تقاضای آسفالت گرم سنتی کاهش یابد و این امر بر پالایشگاهها، خطوط تولید قیر اصلاحشده و حتی شرکتهای سازنده تجهیزات تأثیر بگذارد. در نتیجه شرکتهایی که در مناطق مختلف فعالیت دارند ممکن است به این تکنولوژی بهعنوان ابزاری برای کاهش هزینههای عملیاتی نگاه کنند.
با وجود همه این موارد، تحول جدید بهمعنای پایان فوری فناوریهای قیری موجود نیست. این صنعت سابقهای طولانی، ساختارهای سرمایهای سنگین و استانداردهای تثبیتشده دارد. با این حال معرفی مادهای که هم مقاوم به سرما است، هم نیاز به حرارت ندارد و هم امکان ذخیرهسازی چنددههای دارد، نشاندهنده آغاز دورهای جدید است که در آن کارایی، پایداری و انعطافپذیری اهمیت بیشتری پیدا میکنند. اینکه استفاده از این ماده تا چه اندازه فراگیر خواهد شد، بستگی به همکاریهای بینالمللی، سرمایهگذاریها و آمادگی کشورها برای آزمونهای میدانی دارد.
آنچه روشن است این است که سوسپانسیون قیری شهر پرم تنها یک نوآوری محلی نیست. این ماده بر نیازهای جهانی راهسازی، سیاستگذاریهای منطقهای و استراتژیهای اقتصادی کشورها تاثیر میگذارد. برای خاورمیانه، که قیر یکی از کالاهای حیاتی صادراتی و ابزار نفوذ ژئوپلیتیکی است، این تحول یک زنگ هشدار و در عین حال یک فرصت است. ممکن است این ماده تنها یک محصول جدید باقی بماند، یا شاید تبدیل به استاندارد جدید جهانی شود؛ اما تاثیر آن بر آینده صنعت قیر و سیاستهای زیرساختی جهان اکنون آغاز شده است.
