از دیدگاه نشریه دنیای نفت و قیر، ماه اکتبر ۲۰۲۵ زیر سایه بازگشت تنش‌های ژئوپلیتیکی سپری شده؛ به‌ویژه پس از آنکه سه کشور اروپایی (E3) شامل بریتانیا، فرانسه و آلمان با پیشبرد تلاشی دیپلماتیک، مکانیسم موسوم به «اسنپ‌بک» را فعال کردند و در نتیجه، تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به‌طور رسمی بازگردانده شد. این اقدام، عملاً تمام تحریم‌هایی را که ذیل توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ لغو شده بود، دوباره برقرار کرد؛ رخدادی که بازگشتی چشمگیر در نقشه سیاسی و اقتصادی بازار جهانی انرژی به شمار می‌آید.
فضای ژئوپلیتیکی و تغییرات سیاستی
در اواخر سپتامبر، سه کشور اروپایی فرایند ۳۰ روزه‌ای را که از ماه اوت آغاز کرده بودند، رسماً به پایان رساندند و ایران را به عدم پایبندی به تعهدات هسته‌ای متهم کردند. در نتیجه، تمام تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل پیش از سال ۲۰۱۵ به‌صورت خودکار دوباره به اجرا درآمد. این تحریم‌ها واردات و صادرات نفت، گاز طبیعی، فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی ایران را ممنوع کرده و اجازه بازرسی از کشتی‌هایی را می‌دهد که مظنون به حمل محموله‌های انرژی ایران هستند.
هم‌زمان، اتحادیه اروپا نیز این سیاست را دنبال کرد و محدودیت‌های مالی و تجاری علیه تهران را تشدید نمود؛ از جمله مسدودسازی دارایی‌های جدید بانک مرکزی ایران و برخی شرکت‌های تجاری منتخب، تا ممنوعیت صادرات فناوری‌های دو‌منظوره و تجهیزات مرتبط با صنعت انرژی. با این حال، واکنش جهانی یکدست نبود: در حالی که گروه G7 و کانادا از این اقدام حمایت کردند، چین و روسیه آن را فاقد اعتبار دانسته و تمایل خود را برای ادامه همکاری‌های انرژی با ایران اعلام کردند.
دولت ایران معتقد است که این تحریم‌ها تأثیر عملی چندانی ندارند و استدلال می‌کند که محدودیت‌های آمریکا پیش‌تر نیز سخت‌گیرانه‌ترین شرایط ممکن را اعمال کرده‌اند. مقامات تهران تأکید دارند که صادرات نفت – عمدتاً به چین – ادامه خواهد داشت و تحریم‌های جدید سازمان ملل «محدودیت معناداری» بر صنعتی که سال‌ها تحت تحریم بوده، ایجاد نمی‌کند.
واکنش بازار نفت و چشم‌انداز قیمتی
با وجود آشفتگی‌های دیپلماتیک، بازار جهانی نفت همچنان قدرتمند باقی مانده است. داده‌ها نشان می‌دهد حدود ۸۰ درصد از نفت خام ایران در سال گذشته راهی بازار چین شده و این الگو هنوز ادامه دارد. پالایشگران چینی که به دور زدن تحریم‌های آمریکا عادت کرده‌اند، همچنان نفت ایران را با تخفیف‌های چشمگیر خریداری می‌کنند و این امر پیوند اقتصادی دو کشور را بیش از پیش مستحکم کرده است.
کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند تحریم‌های جدید سازمان ملل توان محدودی در مهار صادرات نفت ایران خواهند داشت، اما ممکن است به چین قدرت چانه‌زنی بیشتری برای خرید نفت با شرایط مطلوب‌تر بدهند. فعالان حمل‌ونقل و تجارت نیز گزارش می‌دهند که جریان صادرات نفت ایران تقریباً بدون وقفه ادامه دارد و بخش عمده‌ای از آن از طریق زنجیره‌های تأمین پیچیده و ترکیب محموله‌ها با منشأ مختلط انجام می‌شود.
جالب آنکه، با وجود تنش‌های ژئوپلیتیکی، قیمت نفت خام در اوایل اکتبر افزایش نیافته است. بهای نفت Brent به حدود ۶۰ تا ۶۵ دلار در هر بشکه – کمترین سطح در چهار ماه گذشته – کاهش یافت که بخشی از آن ناشی از تمرکز بازار بر برنامه تولید OPEC+ و پیش‌بینی‌های ضعیف تقاضای جهانی است. با اینکه همچنان اندکی ریسک ژئوپلیتیکی در قیمت‌ها لحاظ می‌شود، عرضه فعلی بازار کافی ارزیابی شده است. با این حال، هرگونه تشدید تنش در خاورمیانه یا حادثه دریایی در تنگه هرمز می‌تواند روند بازار را معکوس کرده و باعث جهش سریع قیمت‌ها شود.
نقش محوری چین در الگوهای تجاری
چین همچنان عامل اصلی این معادله است. با حفظ خرید نفت خام با قیمتی حدود ۲۰ درصد کمتر از میانگین جهانی، پکن از تأمین پایدار نفت تخفیفی بهره‌مند می‌شود و در برابر ریسک نوسانات ناشی از تحریم‌های غربی مصون می‌ماند. از آنجا که چین و روسیه تحریم‌های سازمان ملل را نادیده می‌گیرند، تأثیر واقعی اسنپ‌بک بر تجارت جهانی انرژی تقریباً صفر است. برخی فعالان بازار حتی بر این باورند که نفت ایران ممکن است از طریق عراق یا دیگر مسیرهای منطقه‌ای ترکیب یا بازصادرات شود تا عملاً از تحریم‌ها عبور کند.
فرآورده‌های پالایش‌شده و حساسیت بازار
در میان فرآورده‌های پالایشی، میان‌تقطیرها مانند گازوئیل بیشترین حساسیت را به ناآرامی‌های منطقه‌ای نشان داده‌اند. حاشیه سود گازوئیل در اروپا طی تابستان افزایش یافت، زیرا نگرانی‌ها از اختلال در عرضه از خاورمیانه بالا گرفت. تنش‌های ژئوپلیتیکی میان ایران و اسرائیل در اوایل سال جاری نیز باعث جهش اسپرد گازوئیل شد، چرا که پالایشگران ریسک اختلال در پالایشگاه‌ها و مسیرهای کشتیرانی را در قیمت‌ها لحاظ کردند.
در میانه سال ۲۰۲۵، قراردادهای آتی گازوئیل آمریکا نیز پس از گزارش‌هایی از حملات مستقیم در منطقه افزایش یافت و بار دیگر نشان داد که بازار میان‌تقطیرها تا چه اندازه نسبت به تنش‌های ژئوپلیتیکی واکنش‌پذیر است. اگرچه در حال حاضر ریسک کوتاه‌مدت فروکش کرده، کارشناسان هشدار می‌دهند که هرگونه تشدید جدید می‌تواند به سرعت نوسانات و به‌ویژه قیمت گازوئیل را شعله‌ور کند. در مقابل، بازار بنزین نسبتاً در وضعیت عرضه مطلوبی قرار دارد.
تحولات بازار قیر
قیر که یکی از مشتقات سنگین نفت خام و از مواد حیاتی در بخش ساخت‌وساز و زیرساخت است، در ماه‌های اخیر روندی مشابه نفت خام را طی کرده اما عمدتاً تابع عوامل فصلی و منطقه‌ای بوده است. در سپتامبر و تداوم آن در اکتبر، قیمت جهانی قیر به‌دلیل کاهش تقاضا و مازاد عرضه، روندی نزولی داشته است.
در بازارهای آسیا-اقیانوسیه، نرخ‌های صادراتی به‌دلیل شرایط موسمی و انبارهای پر کاهش یافت. در اروپا نیز قیمت‌ها هم‌راستا با این روند، بین ۳۸۰ تا ۴۳۰ دلار در هر تن FOB ثابت مانده که نشانگر تقاضای فصلی معمول است نه تأثیر مستقیم از تحریم‌ها. در بازار سنگاپور نیز سطح قیمت‌ها حدود ۴۱۰ تا ۴۱۵ دلار در هر تن گزارش شده که تحلیل‌گران علت آن را انبارهای گسترده در آسیا و خاورمیانه می‌دانند.
در داخل کشور، اعلام بازگشت تحریم‌ها فشار بیشتری بر نرخ ارز وارد کرد و باعث افت سریع‌تر ارزش ریال شد. این امر هزینه‌های داخلی را افزایش داد، حتی در حالی که تقاضای جهانی همچنان ضعیف باقی مانده است. در اواخر سپتامبر، قیمت قیر فله Pen 60/70 یا VG40 ایران حدود ۲۷۴ تا ۲۷۸ دلار در هر تن FOB بندرعباس بود که نسبت به تابستان اندکی کاهش نشان می‌دهد. هرچند صادرات – عمدتاً به آسیا و شرق آفریقا – ادامه دارد، اما مازاد عرضه جهانی و کاهش هزینه‌های ساخت‌وساز مانع از بهبود قیمت‌ها شده است.
عوامل گسترده‌تر تقاضا
یکی از مؤلفه‌های کلیدی در بازار مدرن قیر، فراتر از تحولات ژئوپلیتیکی است. بسیاری از دولت‌های اروپا، خاورمیانه و آمریکای شمالی در پاییز امسال پروژه‌های عمرانی را کاهش یا به تعویق انداخته‌اند که این امر به‌طور مستقیم مصرف قیر را تحت‌تأثیر قرار داده است. تحلیل‌گران معتقدند هرگونه بازگشت قیمتی در آینده، بیش از آنکه به تحریم‌ها یا نرخ ارز وابسته باشد، به چرخه فصلی فعالیت‌های عمرانی و دوره‌های تعمیرات پالایشگاهی در ماه‌های پیش‌رو بستگی دارد.
جمع‌بندی و چشم‌انداز
به‌طور خلاصه، بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در اواخر سپتامبر ۲۰۲۵ سطح ریسک سیاسی را افزایش داده، اما هنوز تأثیر قابل‌توجهی بر بازارهای فیزیکی انرژی نداشته است.
•صادرات نفت با تکیه بر واردات مستمر چین از مسیرهای غیررسمی و دورزننده تحریم‌ها پایدار مانده است.
•بازار فرآورده‌های پالایشی مانند گازوئیل همچنان فشرده و حساس به تحولات منطقه است، اما عرضه کوتاه‌مدت کافی ارزیابی می‌شود.
•بازار قیر عمدتاً تابع الگوهای فصلی ساخت‌وساز است و کمتر از تحولات سیاسی تأثیر می‌پذیرد.
در حالی که فعالان بازار تحولات آتی را از نظر تشدید احتمالی یا اجرای سخت‌گیرانه‌تر تحریم‌ها زیر نظر دارند، بیشتر تحلیل‌گران بر این باورند که تأثیر فوری مکانیسم اسنپ‌بک بر مشتقات نفتی و قیر در حال حاضر ناچیز است. تنها در صورتی که تنش‌های ژئوپلیتیکی به شکل محدودیت‌های واقعی عرضه – مانند توقیف نفتکش‌ها یا انسداد تنگه هرمز – بروز پیدا کند، عوامل بنیادین نظیر سیاست تولید و تقاضای جهانی، محرک اصلی تغییرات قیمتی تا پایان اکتبر ۲۰۲۵ خواهند بود.
