مقدمه
نشریه دنیای نفت و قیر (WPB) مفتخر است تازه‌ترین گزارش جامع خود درباره بازار قیر سریلانکا در بازه‌ی زمانی ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۵ را منتشر کند. در شرایطی که اقتصاد کلان این کشور با محدودیت‌های مالی، چالش‌های زنجیره تأمین و تغییرات زیرساختی مواجه است، صنعت قیر سریلانکا در حال گذار از دوره‌ای حساس است؛ دوره‌ای که هم‌زمان نشانه‌های بازیابی، بازآرایی ساختاری و فرصت‌های نوظهور را در خود دارد.
داده‌های اختصاصی ما نشان می‌دهند اکنون زمان کلیدی برای تأمین‌کنندگان، توزیع‌کنندگان و فعالان پروژه‌هاست تا راهبردهای خود را بازتنظیم کرده و ارزش افزوده‌ی واقعی خلق کنند.
حجم بازار و روند واردات
تحلیل‌ها نشان می‌دهد:
تا سپتامبر ۲۰۲۴، سریلانکا حدود ۱۱۲ هزار تن قیر گرید راه‌سازی وارد کرده است.
پیش‌بینی می‌شود کل واردات این کشور در سال ۲۰۲۴ به حدود ۱۴۰ تا ۱۴۵ هزار تن برسد. این عدد گرچه رشد اندکی نسبت به سال‌های قبل دارد، اما با توجه به شرایط اقتصادی و لجستیکی موجود، رشد معناداری محسوب می‌شود.
برای سال ۲۰۲۵، WPB رشد حدود ۱۰ درصدی را پیش‌بینی می‌کند؛ به این معنا که واردات ممکن است به حدود ۱۵۵ تا ۱۶۰ هزار تن برسد؛ مشروط بر اینکه بودجه‌های عمرانی و سازوکارهای تدارکات ثابت بمانند.
وابستگی به واردات همچنان بالاست؛ مدل‌سازی WPB نشان می‌دهد بیش از ۸۵ درصد مصرف قیر سریلانکا از منابع خارجی تأمین می‌شود و همین موضوع بازار را به شدت به مبدا تأمین، کرایه حمل و ثبات لجستیکی حساس کرده است.
منابع جغرافیایی و تحولات زنجیره تأمین
در هجده ماه اخیر، الگوی تأمین قیر در سریلانکا دستخوش تغییرات اساسی شده است:
تأمین‌کنندگان از خاورمیانه (به‌ویژه امارات، عمان و ایران) و جنوب آسیا (هند و بنگلادش) نقش پررنگ‌تری در ترکیب مبادی واردات یافته‌اند.
هزینه حمل و قابلیت اطمینان در مسیر حمل‌ونقل، اکنون به عوامل کلیدی تمایز تبدیل شده‌اند؛ تحلیل WPB نشان می‌دهد اختلاف هزینه‌ی نهایی بین نزدیک‌ترین مسیرهای خاورمیانه و مسیرهای طولانی آسیای جنوب‌شرقی به طور متوسط ۲۰ تا ۳۰ دلار به ازای هر تن است.
شرکت‌هایی که برنامه‌ریزی منعطف، تحویل به‌موقع (JIT) و توان تأمین از چند مبدا را دارند، عملکرد بسیار بهتری نسبت به مدل‌های تک‌منبعی نشان داده‌اند.
گلوگاه‌های لجستیکی داخلی (انبارش، تخلیه در بندر و حمل زمینی) اکنون حدود ۱۸ تا ۲۰ درصد از هزینه نهایی تحویل قیر را تشکیل می‌دهند، در حالی که این رقم در سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ تنها ۱۰ تا ۱۲ درصد بود.
ترکیب محصولات و روندهای فنی
چشم‌انداز محصولات بازار قیر سریلانکا را می‌توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد:
۱. قیرهای معمولی (کالایی) – عمدتاً گریدهای نفوذی ۶۰/۷۰ و ۸۰/۱۰۰ که در پروژه‌های نگهداری و روکش‌سازی جاده‌ها استفاده می‌شوند. این نوع قیرها حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد از حجم بازار را تشکیل می‌دهند.
۲. قیرهای عملکردی و اصلاح‌شده – بخش رو به رشدی از بازار (حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از حجم مناقصات) به سمت قیرهای اصلاح‌شده با پلیمر (PMB) و بایندرهای با دوام بالا حرکت کرده است. پایگاه داده‌ی مناقصات WPB نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۵، بیش از ۳۰ درصد پروژه‌های بزرگ بزرگراهی الزام استفاده از PMB یا قیرهای با کارایی بالا را در اسناد فنی خود گنجانده‌اند.
نتیجه بازاری: تأمین‌کنندگانی که بتوانند هم قیر کالایی ارزان و هم قیر پریمیوم با پشتیبانی فنی، گواهی‌نامه کیفی و خدمات مهندسی محلی ارائه دهند، برتری رقابتی خواهند داشت.
تقاضای زیرساختی و محرک‌های مصرف
محرک‌های اصلی تقاضا در بازار قیر سریلانکا عبارت‌اند از:
بهسازی و نگهداری جاده‌ها: با توجه به فرسودگی آسفالت و خسارت ناشی از بارش‌های موسمی، برنامه‌های نگهداری پیوسته منبع تقاضای پایدار هستند.
پروژه‌های بزرگراهی و سریع‌السیر: هرچند تعداد آنها نسبت به کشورهای منطقه کمتر است، اما چند پروژه مهم در دست اجراست که نیاز به قیرهای باکیفیت بالا دارند.
بهسازی باندهای فرودگاهی و بنادر: این پروژه‌ها روزبه‌روز بیشتر به سمت استفاده از قیرهای اصلاح‌شده و مقاوم پیش می‌روند.
تحلیل WPB نشان می‌دهد که حتی افزایش ۵ درصدی در هزینه نهایی قیر می‌تواند باعث تعویق حدود ۳۰ کیلومتر پروژه راه‌سازی در یک سال مالی شود؛ نشان‌دهنده‌ی حساسیت بودجه‌های عمرانی نسبت به نوسانات بازار قیر است.
تحلیل بازاری و راهبردهای تجاری پیشنهادی
از دیدگاه بازاریابی و توسعه فروش، دنیای نفت و قیر، چند محور راهبردی را برای تأمین‌کنندگان و صادرکنندگان توصیه می‌کند:
استراتژی دوگانه: حفظ قیمت رقابتی در گریدهای کالایی در کنار تمرکز بر فروش قیرهای پریمیوم (به‌ویژه PMB) با تأکید بر دوام، کاهش هزینه نگهداری و صرفه اقتصادی در طول عمر پروژه.
ارائه خدمات لجستیکی مکمل: پیشنهاد بسته‌های کامل شامل تخلیه بندری، ذخیره‌سازی، بسته‌بندی درام یا بالک و تحویل به‌موقع (JIT) که ریسک خریدار را کاهش دهد.
تنوع مبدا تأمین: اتکا نکردن به یک منبع واحد برای جلوگیری از اختلال زنجیره تأمین و تقویت اعتماد خریداران.
همکاری محلی و گواهی‌نامه‌ها: ایجاد ارتباط پایدار با واردکنندگان و توزیع‌کنندگان بزرگ داخلی که حدود ۶۰ درصد بازار را در دست دارند، همراه با ارائه گزارش‌های آزمایشگاهی و گواهی مبدا.
فروش مبتنی بر چرخه عمر محصول: در فروش قیر پریمیوم، گفت‌وگو باید از «قیمت هر تن» به «هزینه کل مالکیت» تغییر کند؛ یعنی تمرکز بر دوام و کاهش هزینه‌های نگهداری در طول زمان.
ریسک‌ها و راهکارهای کاهش آنها
ریسک‌های اصلی بازار قیر سریلانکا عبارت‌اند از:
نوسانات ارزی: کاهش ارزش روپیه می‌تواند نقدینگی واردکنندگان و شرایط پرداخت را دچار چالش کند.
اختلال در حمل‌ونقل: محدودیت ناوگان، ازدحام بندری و کمبود فضای انبار می‌تواند حاشیه سود را کاهش دهد.
تأخیر در بودجه‌های عمرانی: با توجه به وابستگی برخی پروژه‌ها به وام‌ها و کمک‌های خارجی، هر تأخیر مالی می‌تواند تقاضا را به تعویق اندازد.
تغییرات مقرراتی: تعرفه‌های وارداتی، استانداردهای کیفی و مجوزها ممکن است در سال ۲۰۲۵ به‌روزرسانی شوند.
جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده
بازار قیر سریلانکا در بازه ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۵، با وجود محدودیت‌های ساختاری، چشم‌انداز رشد پایداری را پیش رو دارد. هرچند حجم کل مصرف آن نسبت به بازارهای بزرگ‌تر آسیا کمتر است، اما ترکیب «وابستگی بالا به واردات» و «رشد تقاضا برای قیرهای عملکردی» فرصت ارزشمندی برای تأمین‌کنندگان چابک ایجاد کرده است.
پیش‌بینی WPB نشان می‌دهد رشد بازار در سال ۲۰۲۵ حدود ۱۰ درصد خواهد بود. تأمین‌کنندگانی که بتوانند میان قیمت رقابتی، کیفیت بالا و ثبات تحویل تعادل برقرار کنند، رهبران آینده‌ی این بازار خواهند بود.
همچنین آن دسته از شرکت‌هایی که در تأمین قیر اصلاح‌شده با پلیمر (PMB) و خدمات لجستیکی یکپارچه سرمایه‌گذاری کنند، به‌عنوان بازیگران مرجع و الگو در بازار قیر سریلانکا شناخته خواهند شد.
